Tekst I Umberto Eco, Historia piękna
„Piękny”
- a wraz z nim „wdzięczny” i „ładny”, „wzniosły”, „cudowny” i „pyszny”, i tym
podobne wyrażenia
to przymiotnik, którego często używamy, wskazując, że coś nam się
podoba. Wydaje się, że w tym znaczeniu piękne równa się temu, co dobre, i w istocie w wielu
epokach zakładano ścisły związek między pięknem i dobrem.
Jeżeli jednak wydajemy sąd, opierając się na naszym doświadczeniu codziennym,
mamy skłonność definiować jako dobre nie tylko to, co nam się podoba, lecz to także, co
pragnęlibyśmy posiadać. Niezliczone są rzeczy na ziemi, o których sądzimy, że są dobre:
miłość wzajemna, uczciwie osiągnięte bogactwo i wyrafinowana potrawa; we wszystkich tych
przypadkach pragniemy takie dobro posiąść. [...] Kiedy uważamy za dobry jakiś szlachetny
postępek, my także chcielibyśmy go dokonać lub obiecujemy sobie, że zrobimy coś
wartościowego, pobudzeni pięknym przykładem tego, co oceniamy jako dobre. Nazywamy
również dobrem to, co jest zgodne z zasadą idealną, lecz czego ceną jest cierpienie, na
przykład chwalebną śmierć bohatera, oddanie osoby, która troszczy się o trędowatego,
poświęcenie życia przez rodzica, ażeby ocalić dziecko... W tych wypadkach uznajemy rzecz
za dobrą, ale przez lęk lub egoizm nie chcemy być wmieszani w podobne doświadczenie.
Uznajemy ową rzecz za jakieś dobro, a jednak dobro czyjeś, na które choć ze wzruszeniem
patrzymy z pewnym dystansem, i nie trawieni pragnieniem. Częstokroć, mając na myśli
jakieś szlachetne uczynki, które raczej wolimy podziwiać, niż wypełniać, mówimy
0..pięknym czynie".
Jezeli się zastanowimy nad postawą dystansu, która pozwala nam nazwać pięknym
dobro nie budzące w nas pragnienia, zrozumiemy, że mówimy o pięknie, gdy radujemy się
czymś już tylko z tego powodu, że jest, niezależnie od jego posiadania. Nawet ładnie owinięty
tort weselny, podziwiany na witrynie cukiernika, może jawić nam się jako piękny, choćbyśmy
ze względów zdrowotnych albo z braku apetytu nie pragnęli go jako dobra do zdobycia.
Piękne jest to, co cieszyłoby nas, gdyby było nasze, ale pozostaje piękne, nawet gdy
należy do innego
Historia piękna, pod red. Umberta Eco, przeł. Agnieszka Kuciak, REBIS, Poznań 2014,
S. 8-10.​